2016-06-18
Istnieje przekonanie, że za skutki niewłaściwego zachowania niepełnoletnich dzieci odpowiedzialność ponoszą ich rodzice lub opiekunowie prawni. Czy tak jest zawsze? Czy można uniknąć odpowiedzialności materialnej za szkody wyrządzone przez dzieci? Zapraszam do lektury.
Kwestię odpowiedzialności cywilnej małoletnich należy rozważyć w podziale na dwie kategorie wiekowe, które wynikają z przepisów kodeksu cywilnego:
- niepełnoletni do 13 roku życia,
- niepełnoletni powyżej 13 roku życia.
W pierwszej części opracowania poruszę kwestię odpowiedzialności cywilnej za czyny małoletniego, który nie ukończył 13 lat. Sytuację dotyczącą małoletnich pomiędzy 13 a 18 rokiem życia opiszę w jednym z kolejnych artykułów.
Małoletni do 13 roku życia nie ponoszą odpowiedzialności cywilnej za swoje czyny, gdyż nie można im przypisać winy
Zgodnie z art. 426 kodeksu cywilnego „Małoletni, który nie ukończył lat trzynastu, nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę”. Wyłączenie to wynika ze słusznego przekonania, że takie osoby ze względu na stopień rozwoju psychofizycznego nie są w stanie same właściwie kierować swoim postępowaniem. Wynikający z przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego obowiązek nadzoru nad takimi osobami stanowi wyraz troski o staranne przygotowanie małoletniego do właściwego życia w społeczeństwie.
Kto zatem odpowiada za czyny dziecka, które nie ukończyło 13 roku życia?
Odpowiedź na to pytanie znajduje się w art. 427 kodeksu cywilnego: „Kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru(…)”.
Nasuwa się tutaj automatycznie przekonanie, że odpowiedzialność będzie spoczywała zawsze na rodzicach lub opiekunach prawnych. Prowadzi to czasami do błędnego pojmowania kręgu osób zobowiązanych do czuwania nad poczynaniami swoich podopiecznych. Niemniej jednak jest to sytuacja najczęściej spotykana, ale nie jedyna. Osoby zobowiązane przepisami prawa do nadzoru nad dziećmi, czyli rodzice lub opiekunowie prawni, nie muszą tej opieki przez cały czas wykonywać osobiście. Zwolnią się oni od odpowiedzialności, jeśli oddadzą dziecko pod opiekę innej osoby lub instytucji.
Co oznacza to w praktyce?
Na przykład to, że rodzice nie ponoszą odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez swoje dzieci w czasie, gdy znajdowały się one pod opieką nauczyciela w szkole czy wychowawcy na koloniach. Rodzice nie będą także odpowiadać za czyny dziecka, jeśli opiekę nad nim sprawowała wynajęta opiekunka, sąsiadka czy członkowie rodziny – dziadek, babcia, wujek, ciotka etc. Obowiązek nadzoru nad małoletnim wynika w tym przypadku z, nazwijmy to, umowy pomiędzy rodzicami i osobą czy osobami, którym dziecko jest oddawane pod opiekę. Umowa ta może być nawet jednorazowa, krótkotrwała i nieodpłatna, jak przywołane powyżej zaopiekowanie się dzieckiem przez kogoś z rodziny czy sąsiadkę.
Wyłączenie odpowiedzialności
Jak już wspomniałem, odpowiedzialność odszkodowawczą za czyny małoletniego do lat 13 ponoszą osoby sprawujące nad nim nadzór, a zatem rodzice lub opiekunowie. Jednak by było można mówić o odpowiedzialności materialnej, zachowanie dziecka musi mieć charakter bezprawny. Zobowiązany do nadzoru nie poniesie zatem odpowiedzialności odszkodowawczej w przypadku, gdy małoletni wyrządzi szkodę działając w obronie koniecznej, stanie wyższej konieczności lub innych sytuacjach, które wykluczają uznanie jego zachowania za bezprawne.
Przykłady z życia
Dziecko zbija szybę grając w piłkę i:
- znajduje się pod opieką rodzica – odpowiedzialny jest rodzic,
- opiekuje się nim opiekunka – odpowiedzialna jest opiekunka,
- opiekuje się nim sąsiadka – odpowiedzialna jest sąsiadka,
- jest w szkole – odpowiedzialny jest nauczyciel prowadzący zajęcia/sprawujący opiekę,
- jest na wycieczce szkolnej – odpowiedzialny jest wychowawca sprawujący opiekę.
Dziecko uszkadza sprzęt w:
- szkole podczas zajęć – odpowiedzialny jest nauczyciel prowadzący zajęcia/sprawujący opiekę,
- szpitalu podczas pobytu jako pacjent – odpowiedzialny jest personel szpitala, który sprawuje opiekę nad pacjentem podczas pobytu w placówce medycznej,
- domu znajomego podczas Waszej wspólnej wizyty, gdy zostawiasz dziecko bez nadzoru – odpowiedzialność ponosisz Ty.
Co zrobić, by w przypadku wyrządzenia szkody przez Twoje dziecko lub małoletniego, którym grzecznościowo się opiekujesz nie musieć pokrywać kosztów jej naprawienia z własnej kieszeni?
W takich sytuacjach warto mieć polisę odpowiedzialności cywilnej w życiu prywatnym. Polisa ta chroni Cię, gdy w związku z wykonywaniem czynności życia prywatnego w myśl przepisów prawa jesteś zobowiązani do naprawienia szkody wyrządzonej osobie trzeciej w następstwie czynu niedozwolonego. Czynem zabronionym jest w tym przypadku niewłaściwy nadzór nad małoletnim, który poprzez swoje działanie wyrządził szkodę osobie trzeciej. Polisę taką można wykupić jako osobny produkt, jest ona również często dodatkiem do ubezpieczenia nieruchomości czy polisy turystycznej. Jej koszty są niewielkie, a sytuacje w których jej posiadanie może okazać się pomocne – niezliczone.
Najczęstsze szkody powodowane przez małoletnich, od których można się zabezpieczyć wykupując polisę odpowiedzialności cywilnej:
- uszkodzenia urządzeń RTV, AGD, sprzętów i wyposażenia domowego podczas wizyty u znajomych/rodziny (np. rodzice pozostawiają dziecko bez nadzoru w innym pomieszczeniu, niż sami przebywają),
- uszkodzenia pojazdów (np. dziecko rzuca kamieniem lub ciężką zabawką w pojazd i uszkadza lakier czy szybę),
- uszkodzenia towaru w sklepie (np. dziecko wyciąga dolny element z ułożonej piramidy produktów),
- spowodowanie wypadku (np. wbiegnięcie czy wjechanie pod pojazd, potrącenie pieszego).
Podsumowując:
- Nie za każde niewłaściwe zachowanie dziecka będzie odpowiadał rodzic lub opiekun prawny.
- Nie każde zdarzenie spowodowane przez dziecko będzie skutkować możliwością dochodzenia odszkodowania od rodziców lub opiekunów.
- Warto posiadać polisę odpowiedzialności cywilnej w życiu prywatnym, by w razie zdarzenia spowodowanego przez dziecko znajdujące się pod Twoją opieką nie ponosić jego konsekwencji finansowych z własnej kieszeni.
Przezorny Zawsze Ubezpieczony
